1909 yılında Büyük Locamızın kurulmasından önce yabancı obediyanslara bağlı localar üyelerine derecelerine göre diploma verirlerdi. Kuruluş sonrası, gerek tekris edilen gerekse dereceleri yükselen kardeşlere diplomaları verilmeye devam edildi. Bunların ilk örnekleri eski Türkçe ve Fransızca hazırlanmış olarak karşımıza çıkıyor.
Bu dönemdeki çırak ve kalfa diplomaları tip olarak oldukça birbirine benzemekte olup çırak diploması kırmızı, kalfa diploması siyah harflerle hazırlanıyordu.
[Resne Locası'ndan Salih'e ait Çırak Diploması - 1919]
[Selamet Locası'ndan İbrahim Kemal'e ait Kalfa Diploması - 1923]
Diplomanın üst kısmında, ortada eski Türkçe S A K Ş C (1) , altında A L G D G A De L'Un (2) harfleri bulunuyor; bunların altında ortada gönye-pergel ve merkezinde beş köşeli bir yıldız, bu kompozisyonun solunda iki satır halinde, eski Türkçe ve Fransızca olarak "Osmanlı Ailesi/Famille Ottomane" sağda ise "Maçonnerie Universelle/Umumî Masonluk (3)" ifadeleri yer alıyor. Altta iki satır halinde, "Liberte/Hürriyet-Egalite/Eşitlik-Fraternite/Uhuvvet" ve "Certificat D'Apprenti/Müptedi Şehadetnamesi", Kalfa diplomasında ise "Certificat De Compagnon/Refik Şehadetnamesi" ibareleri yine eski Türkçe ve Fransızca olarak yazılıdır. Orta kısımda sol tarafta Fransızca, sağ tarafta ise eski Türkçe matbu ibareler üzerine, locasının ve kardeşin adı, doğum yeri, yaşı ve vadisi yazılıdır. Diploma üstadı muhterem, sekreter ve hazine emini tarafından imzalı, mühürlü, büyük sekreter tarafından da onay mühürlü, ilgili kardeş tarafında da imzalıdır. En altta ortada, kardeşin matrikül numarası ve diplomanın veriliş tarihi yazılıdır.
Bu dönemdeki üstat diplomaları bu formdan biraz daha farklı olarak karşımıza çıkıyor. Kullanılan dil yine eski Türkçe ve Fransızca'dır. Ortada matbu olarak "Grand Orient de Turquie" mührü bulunuyor. Mührün üzerinde, bir kurdele içerisinde A L G D A de L'Un harfleri, altta eski Türkçe "Sanî-i Azam-ı Kainatın Şerefine" yazısı, mührün hemen altında eski Türkçe ve Fransızca iki satır halinde "Union/İttihat", "Force/Kuvvet", "Progrès/Terakki" kelimeleri yazılı. Mührün solunda, bir üçgen teşkil edecek şekilde üstte "Liberté", solda "Egalité" sağda "Fraternité", mührün sağında ise eski Türkçe olarak "Hürriyet", "Eşitlik" "Uhuvvet" kelimeleri yer alıyor. Tüm bu kompozisyonun altında Fransızca "Grand Orient de Turquie Pouvoir Symbolique au Rite Ecossais Ancien et Accepté pour l'Empire Ottoman et ses Dépendances (4)" ile onunda altında "Siège à Constantinople (5)" yazısı yer alıyor.
[Şefkat Locası'ndan Menteş Galimdi'ye ait Üstad Diploması - 1911]
Diplomanın sol kısmında Fransızca, sağ kısmında eski Türkçe matbu ibareler üzerine, elle kardeşin adı, locası, vadisi ve düzenleme tarihi yazılı. Diploma, büyük üstat ve büyük sekreter tarafından imzalı ve mühürlü, ilgili kardeş tarafından da imzalı.
[Necat Locası'ndan Ali Galip'e (6) ait Çırak Diploması - 1925]
[Selamet Locası'ndan Sadettin'e (7) ait Çırak Diploması - 1929]
[Necat Locası'ndan Ali Galip'e ait Kalfa Diploması - 1925]
[Selamet Locası'ndan Sadettin'e ait Kalfa Diploması - 1929]
1923 yılında Cumhuriyet ilan edildikten sonra çırak ve kalfa diplomalarında eski Türkçe ve Fransızca olarak yer alan "Osmanlı Ailesi" ibaresi yerini "Türk Ailesi" ibaresine bırakmıştır. Önceleri, elde kalan diplomalardaki "Osmanlı Ailesi" ibaresi bir kâğıtla kapatılmış, bilahare matbu olarak "Türk Ailesi" ibareli diplomalar basılmıştır.
Üstat diplomalarında form biraz değişikliğe uğramıştır. Ortada yine "Grand Orient de Turquie" mührü bulunuyor. Mührün üst kısmında bir kurdele içerisinde eski Türkçe "Sanî-i Azam-ı Kâinatın Şerefine" yazısı, altında A L G D A de L'Un harfleri, hemen altında iki satır halinde eski Türkçe ve Fransızca, "Liberté/Hûrriyet", solda "Fraternité/Uhuvvet" ve sağda "Egalité/Eşitlik" yazılı. Mührün solunda eski Türkçe "İstanbul Meşriki" (8), sağında ise yine eski Türkçe "Türkiye Meşriki Azamı" ifadesi bulunur. Mührün alt orta kısmında eski Türkçe ve Fransızca iki satır halinde "Progrès/Terakki" "Force/Kuvvet" "Union/İttihat" ibrareleri yer alıyor. Bu kompozisyonun altında Fransızca olarak "Grand Orient de Turquie Pouvoir Symbolique au Rite Ecossais Ancien et Accepté Pour La Turquie" ile onunda altında "Siège à Constantinople" yazısı yer alıyor.
Diplomanın sol kısmında Fransızca, sağ kısmında eski Türkçe matbu ibareler üzerine, kardeşin adı, locası, vadisi ve düzenleme tarihi elle yazılı. Diploma, büyük üstat ve büyük sekreter tarafından imzalı ve mühürlü, ilgili Kardeş tarafından da imzalıdır.
[Vefa Locası'ndan Muhittin Celal'e (9) ait Üstad Diploması - 1926]
Bu diplomanın düzenlenmesinden bir sene sonra yeni bir düzenleme ile karşılaşıyoruz. Ebat tamamen değişmiş, fonda masonik semboller ile onları saran bir çelenk yer almıştır. Öncekinden farkı, bu kez ilgili kardeşin resminin de ilave edilmiş olmasıdır.
Ortada "Grand Orient de Turquie" mührü bulunuyor. Mührün üst kısmında bir kurdele içerisinde eski Türkçe "Sanî-i Azam-ı Kainatın Şerefine" yazısı, altında A L G D A de L'Un harfleri, altında iki satır halinde eski Türkçe ve Fransızca, solda "Fraternité/Uhuvvet", ortada "Liberté/Hürriyet" ve sağda "Egalite/Eşitlik" yazıları yer alıyor. Mührün solunda eski Türkçe olarak "İstanbul Meşriki", sağında ise yine eski Türkçe "Türkiye Meşriki Azamı" ifadesi bulunuyor. Mührün alt orta kısmında eski Türkçe ve Fransızca iki satır halinde "Progrès/Terakki" "Force/Kuvvet" "Union/İttihat" ibrareleri yer alıyor. Bu kompozisyonun altında Fransızca dört satır halinde "Grand Orient de Turquie - Pouvoir Symbolique au Rite Ecossais Ancien et Accepté - Pour La Turquie - Orient de Stamboul" yazısı yer alıyor.
Diplomanın sol kısmında Fransızca, sağ kısmında eski Türkçe matbu ibareler üzerine, elle kardeşin adı, locası, vadisi ve düzenleme tarihi yazılı. Diploma, büyük üstat ve büyük sekreter tarafindan imzalı ve mühürlü, ilgili kardeş tarafından da imzalıdır.
[Selamet Locası'ndan Osman Şevki'ye (10) ait Üstad Diploması - 1927]
Harf Devrimini takiben çırak ve kalfa diplomaları öncekilere benzer formda Türkçe ve Fransızca olarak basılıyordu. Fark olarak, ilgili kardeşin resmi ilave ediliyordu.
En üstte K U M Y Ş (11) ile altında A L G D G A De L'Un harfleri, altında, ortada, gönye pergel, ortasında 6 köşeli yıldız, kompozisyonun solunda iki satır halinde Türkçe ve Fransızca "Umumi Masonluk/Maçonnerie Universelle" sağda "Türk Ailesi/Famille Turque" yazılıdır. Bu ibarelerin altında iki satır halinde "Hürriyet-Müsavat-Uhuvvet/Liberté-Egalité-Fraternité" ve altında "Çırak Şehadetnamesi/Certificat D'Apprenti", Kalfa diplomasında ise "Kalfa Şehadetnamesi/Certificat De Compagnon" ibareleri Türkçe ve Fransızca yazılmıştır.
Orta kısımda sol tarafta Türkçe, sağ tarafta ise Fransızca olarak matbu ibareler üzerine elle vadisi, locası, doğum yeri ve yaşı ile adı yazılıdır. Kardeşin resmi de diplomaya eklenmiştir. Diploma üstadı muhterem, kâtip ve hazine emini tarafından imzalı ve mühürlü, büyük sekreter tarafından da onay mühürlüdür. Fotoğrafın yanında kardeşin, matrikül numarası ve imzası yer alıyor.
[Muhibbanı Hürriyet Locası'ndan Vahram Krisp'e ait Çırak Diploması - 1932]
[Murat Locası'ndan Yılmaz Saffet'e ait Kalfa Diploması - 1933]
[Selamet Locası'ndan Nejdet Asım'a ait Üstad Diploması - 1933]
Üstat diplomaları bu dönemde yeniden basılmamış mevcut diplomalar üzerindeki eski Türkçe ibareler mavi bir kalemle iptal edilmişti.
1948 yılındaki uyanışımızdan sonra çırak ve kalfa diploması verilmesi uygulamasına son verilmiş, sadece üstat kardeşlere üstat diploması tanzim edilmiştir. Kullanılan dil yine Türkçe ve Fransızcadır. Üstte ortada iki satır halinde S A K Ş C ile A L G D G A de L'Un harfleri, altında matbu olarak Büyük Loca mührü, mührün üst çevresinde solda "Uhuvvet/Fraternité" ortada "Hûrriyet/Liberté" sağda ise "Müsavat/Egalité" kelimeleri, mührün altında bir kurdele üzerinde "Eski ve Kabul Edilmiş Skoç Riti" yazısı ve altında iki olarak "Türkiye Yüksek Şurasına Bağlı - Büyük Mahfil" yazısı yer almaktadır.
Sol kısımda Türkçe, sağ kısımdaki Fransızca matbu metinler üzerine elle ilgili kardeşin bilgileri ve düzenleme tarihi yazılı, büyük sekreter ve büyük üstat tarafından imzalı ve mühürlüdür.
[Süleyman Sırrı Tümer'e ait Üstad Diploması - 1953]
[Büyük Üstad Fethi Erden'e ait Üstad Diploması - 1964]
1960'lı yıllarda uzun yıllar kullanılacak bir diploma dizayn edilmiş ve üstat kardeşlere verilmiştir. Bugün belli bir yaşın üzerinde olan bizlerin evlerinde duvarları süsleyen bu diplomalar 2000'li yıllara kadar verilmeye devam edilmiştir.
Diplomanın üst kısmında ortada "her şeyi gören göz" sol tarafında "ay" sağ tarafında "güneş" bulunuyor. Göz'ün altında dört satır halinde Türkçe ve İngilizce olarak "Türkiye - Hür ve Kabul Edilmiş Masonları - Büyük Locası" "Grand Lodge of Free and Accepted Masons" ibareleri yer alıyor. Matbu olarak yazılmış ifadenin üzerine vadisi, locası ve kardeşin ismi ile düzenleme tarihi yazılı. Diploma büyük sekreter tarafından imzalı. Diplomanın alt kısmında tescil tarihi, tescil numarası ve hamilinin imzası var.
DİPNOTLAR
1- S A K Ş C : San-i Âzam-ı Kâinatın Şanı Celiline
2- A L G D G A De L'Un : A La Gloire du Grand Architect de L'Univers
3- Bu ifade, Fransızca olarak "Evrensel Masonluk", Eski Türkçe olarak "Umum Masonluk"
olarak yazılmıştır
4- Türkiye Grand Orient'i, Osmanlı imparatorluğu ve ona bağlı yerler için Eski ve Kabul
Edilmiş iskoç Riti Sembolik Gücü
5- Merkez İstanbul olmak üzere.
6- Ali Galip Taş.
7- Sadettin OZİL arşivlerimizde yer alan eski Türkçe metinleri günümüz Türkçesine tercüme etmiştir. Aziz hatırası önünde saygı ile eğiliyorum.
8- İstanbul Vadisi
9- Muhittin Celal Duru
10- Osman Şevki Figen
11- K U M Y Ş : Kâinatın Ulu Mimarının Yüce Şanına
12- Süleyman Sırrı Tümer de arşivlerimizde yer alan eski Türkçe belgeleri günümüz Türkçesine çevirmiştir. Aziz hatırası önünde saygı ile eğiliyorum.
